انواع سودهای بانکی و نقش آن در نظام مالی

۱. سود ساده (Simple Interest)

سود ساده، ابتدایی‌ترین و شفاف‌ترین نوع سود است. در این روش، سود فقط بر پایه مبلغ اولیه سرمایه (اصل پول) محاسبه می‌شود و سودهای ایجاد شده در دوره‌های قبل، وارد محاسبات جدید نمی‌شوند.
فرمول محاسبه سود ساده به شکل زیر است:

I=P×r×tI = P \times r \times tI=P×r×t

که در آن PPP مبلغ اولیه، rrr نرخ سود و ttt مدت زمان است.
برای مثال، اگر شخصی یک میلیون تومان را با نرخ سالانه ۱۰ درصد برای یک سال سپرده‌گذاری کند، سود او برابر با ۱۰۰ هزار تومان خواهد بود.

۲. سود مرکب (Compound Interest)

در سود مرکب، برخلاف سود ساده، سود حاصل از هر دوره به اصل پول اضافه شده و در دوره‌های بعدی نیز خود سود تولید می‌کند. به همین دلیل از آن به عنوان «سودِ روی سود» یاد می‌شود.
فرمول کلی آن به صورت زیر است:

A=P(1+rn)ntA = P \left(1 + \frac{r}{n}\right)^{n t}A=P(1+nr​)nt

در این فرمول، nnn تعداد دفعات ترکیب سود در هر سال است. هرچه تعداد دفعات ترکیب بیشتر باشد، رشد مبلغ نهایی نیز سریع‌تر خواهد بود. این نوع سود معمولاً در سپرده‌های بلندمدت و سرمایه‌گذاری‌ها کاربرد دارد.

۳. سود اسمی و سود مؤثر

سود اسمی (Nominal) نرخی است که معمولاً بانک‌ها اعلام می‌کنند، در حالی که سود مؤثر (Effective) یا بازده واقعی سالانه (APY) نشان‌دهنده نرخ واقعی بازدهی با احتساب ترکیب دوره‌ای سود است.
برای مقایسه دقیق بین پیشنهادهای بانکی مختلف، توجه به نرخ مؤثر ضروری است، زیرا ممکن است دو بانک با نرخ اسمی برابر، بازده مؤثر متفاوتی ارائه دهند.

۴. سود ثابت و سود متغیر

در قراردادهای بانکی، سود ممکن است ثابت (Fixed) یا متغیر (Floating) باشد:

• در سود ثابت، نرخ بهره در طول مدت قرارداد تغییر نمی‌کند و از همان ابتدا مقدار دقیق آن مشخص است.

• در سود متغیر، نرخ بهره بر اساس شاخص‌هایی مانند نرخ تورم یا نرخ‌های مرجع بین‌بانکی تغییر می‌کند.

این نوع تقسیم‌بندی بیشتر در تسهیلات بانکی و وام‌ها به چشم می‌خورد.

۵. سود روزشمار، ماه‌شمار و سال‌شمار

روش محاسبه سود می‌تواند بر اساس تعداد روزها، ماه‌ها یا سال‌ها انجام گیرد:

• سود روزشمار: بر پایه تعداد روزهای واقعی سپرده‌گذاری محاسبه می‌شود و معمولاً در حساب‌های کوتاه‌مدت کاربرد دارد.

• سود ماه‌شمار یا سال‌شمار: در این روش، محاسبه سود به صورت دوره‌ای (ماهانه یا سالانه) انجام می‌شود و برای سپرده‌های بلندمدت رایج‌تر است.

در بسیاری از بانک‌ها، قوانین محاسبه سود روزشمار با هدف کنترل جریان نقدی و مدیریت سپرده‌ها تنظیم می‌شود.

۶. سود سپرده و سود وام

سود سپرده و سود وام دو روی یک سکه‌اند:

• سود سپرده مبلغی است که بانک به سپرده‌گذاران بابت نگهداری پولشان پرداخت می‌کند.

• سود وام هزینه‌ای است که مشتری در ازای دریافت تسهیلات از بانک می‌پردازد.
  اختلاف بین این دو نرخ معمولاً منبع درآمد اصلی بانک‌ها را تشکیل می‌دهد.

۷. سود جریمه‌ای یا تأخیر

در صورتی که وام‌گیرنده اقساط خود را به موقع پرداخت نکند، بانک ممکن است سود جریمه‌ای (Penalty Interest) اعمال کند. این سود معمولاً نرخ بالاتری نسبت به سود عادی دارد و با هدف جلوگیری از تأخیر در پرداخت طراحی شده است.

۸. سود در نظام بانکداری اسلامی

در بانکداری اسلامی، دریافت یا پرداخت سود به‌صورت ربوی ممنوع است. به‌جای آن، بانک‌ها از قراردادهای شرعی مانند مضاربه، مشارکت، مرابحه، جعاله و اجاره به شرط تملیک استفاده می‌کنند.
در این سیستم، سود حاصل از سرمایه‌گذاری واقعی یا مشارکت در فعالیت اقتصادی بین بانک و مشتری تقسیم می‌شود. این روش‌ها تلاش می‌کنند تا سود مشروع و مطابق با اصول فقه اسلامی ایجاد شود.

۹. شاخص‌های بین‌المللی سود

در نظام مالی جهانی، مفاهیمی مانند APR (Annual Percentage Rate) و APY (Annual Percentage Yield) برای نمایش هزینه و بازده واقعی سالانه استفاده می‌شوند.

• APR نرخ کل هزینه وام شامل کارمزدهاست.

• APY نرخ واقعی بازده سرمایه‌گذاری با احتساب ترکیب سود است.

این دو شاخص ابزارهای مقایسه‌ای مفیدی برای مشتریان و سرمایه‌گذاران محسوب می‌شوند